Η κύρια αιτία για την εκδήλωση πλημμύρας είναι η άνοδος της στάθμης των υδάτων πάνω από το φυσιολογικό ή η παρεμπόδιση της ροής των υδάτων. Η ταχύτητα ροής των υδάτων και ο χρόνος προσέγγισης των απειλούμενων ακινήτων είναι αποφασιστικές παράμετροι όσον αφορά την έκταση των συνεπειών.
Οι λόγοι της ανόδου της στάθμης των υδάτων πάνω από το φυσιολογικό είναι οι ακόλουθοι:
- Έντονες ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις ή εντατική τήξη πάγων (παγετώνων)
- Κύριος λόγος εκδήλωσης πλημμύρας κατά μήκος των κοιλάδων των ποταμών και των πεδινών περιοχών, καθώς και της αλλαγής της στάθμης των υδάτων στις λίμνες κ.λπ.
- Ισχυροί άνεμοι
- Κύριος λόγος εκδήλωσης παράκτιων πλημμυρών και πλημμυρών στις εκβολές ποταμών, οι οποίες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες όταν οι ισχυροί άνεμοι συνδυάζονται με την πλημμυρίδα (όπως στις Φιλιππίνες). Οι ισχυροί άνεμοι δημιουργούνται από θαλάσσιες καταιγίδες, τυφώνες, μουσώνες κ.λπ.
- Φράξιμο της κοίτης των ποταμών
- Εξαιτίας της βλάστησης ή του πάγου ή των κατολισθήσεων κ.λπ.
- Καταστροφή ή δυσλειτουργία υδραυλικών εγκαταστάσεων
- Τοιχώματα φραγμάτων, αναχώματα, αγωγοί αποστράγγισης κ.λπ.
- Αστοχία αναχωμάτων λόγω διάβρωσης και αλλαγών εξαιτίας της άγριας χλωρίδας και πανίδας.
- Υποθαλάσσιοι σεισμοί (υποθαλάσσια ή νησιωτικά ηφαίστεια)
- Δημιουργούν κύματα/τσουνάμι, τα οποία είναι ο βασικός λόγος πρόκλησης καταστροφικών πλημμυρών.
- Κλιματική αλλαγή
- Λόγος αύξησης της έντασης και των επιπτώσεων των πλημμυρών. Συμβάλλει στον συνδυασμό διαφόρων αιτιών πλημμύρας και οδηγεί σε σημαντική άνοδο στην κλίμακα της έντασης και των ζημιών.
- Ανθρώπινη δραστηριότητα
- Η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι βασικός λόγος πρόκλησης πλημμύρας και ιδίως αύξησης των ζημιών. Η αποψίλωση των δασών, οι αλλαγές στις κοίτες των ποταμών (π.χ. αποκοπή μαιάνδρων) που προκαλούν εντονότερη υδρολογική δυναμική, τα κατασκευαστικά έργα σε περιοχές που απειλούνται από πλημμύρες, η κακή συντήρηση των υδροτεχνικών εγκαταστάσεων, η αλλαγή χρήσης γης (συμπεριλαμβανομένων αστικών, βιομηχανικών, αγροτικών, δασικών ζητημάτων και ζητημάτων που σχετίζονται με την άγρια ζωή) είναι κάποιες από τις αιτίες που προκαλούν πλημμύρες.
