Των Alessandro Pasuto1, Mauro Soldati2, & Doriano Castaldini2
1 CNR – IRPI, Padova (Italy)
2 Dipartimento di Scienze della Terra, Università di Modena e Reggio Emilia (Italy)
.., ή. Οι χάρτες διατίθενται από τις τοπικές αρχές και τους ερευνητικούς φορείς και υπάρχουν και σε επιστημονικές επιθεωρήσεις, εφημερίδες και βιβλία
Η χαρτογράφηση είναι συνήθως απαραίτητο στάδιο για την μελέτη της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων. Οι χάρτες ενδέχεται να αποτελούνται είτε από βασικά έγγραφα όπως οι γεωμορφολογικοί χάρτες και οι χάρτες κατολισθήσεων ή οι χάρτες κατολισθητικής επιδεκτικότητας και χάρτες ζωνοποίησης της επικινδυνότητας. Η χαρτογράφηση είναι άμεση όταν αναγνωρίζονται η έκταση και η κατανομή της κατολίσθησης σε γεωμορφολογική βάση με σκοπό την επέκταση της αξιολόγησης σταθερότητας της ολίσθησης στην υπόλοιπη υπό διερεύνηση περιοχή ή έμμεση όταν η πιθανότητα πρόκλησης κατολίσθησης αξιολογείται σε σχέση με τους παράγοντες ελέγχου, με ή χωρίς υπολογισμό της κατανομή της κατολίσθησης (Hansen, 1984).
Η άμεση χαρτογράφηση συνήθως εξασφαλίζεται μέσω χωρικής φωτοερμηνείας και τοπογράφησης, τα οποία ποικίλουν κατ’αναλογία σύμφωνα με την κλίμακα που έχει υιοθετηθεί για την συγκεκριμένη μελέτη, μαζί με βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι καταγραφικοί χάρτες (inventory maps) οι οποίοι καταγράφουν την κατανομή μίας κατολίσθησης σε συγκεκριμένη περιοχή (π.χ. Rybár, 1973, Alger & Brabb, 1985, Guzzetti & Cardinali, 1989). Οι καταγραφικοί χάρτες (inventory maps) είναι αποτελεσματικοί και κατανοούνται με ευκολία τόσο από ειδικούς όπως γεωλόγους και γεωμορφολόγους, όσο και από μη ειδικούς, όπως οι ιθύνοντες, οι πολεοδόμοι και τα στελέχη της πολιτικής άμυνας (Galli et al., 2008).
Οι καταγραφικοί χάρτες (inventory maps) κατολισθήσεων αποτελούν γενικά την βάση περεταίρω λεπτομερών μελετών με σκοπό την αξιολόγηση μελλοντικών αστοχιών. Οι πληροφορίες που περιέχονται στους χάρτες αυτούς μπορούν επίσης να περιλαμβάνουν τον τύπο της κατολίσθησης, την λιθολογία του υποστρώματος, τις επιφανειακές αποθέσεις, τις κλίσεις των πρανών, την μηχανική γεωλογική ζωνοποίηση κ.λπ. Στην Ιταλία, το APAT (Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης και Φυσικών Πόρων) δημιούργησε ένα ομοιογενές και ενημερωμένο σύστημα απογραφής των κατολισθήσεων της Ιταλίας. Το ιταλικό IFFI περιέχει πάνω από 460.000 φαινόμενα της ιταλικής επικράτειας. Το APAT δημοσίευσε την απογραφή IFFI στο διαδίκτυο, καθώς και την Έκθεση (APAT 2007) με σκοπό την διάδοση πληροφοριών για τις κατολισθήσεις στις εθνικές και τοπικές διοικήσεις, σε ερευνητικά ινστιτούτα, γεωλόγους, μηχανικούς και στους πολίτες.
Ο ιστότοπος του IFFI βρίσκεται στην διεύθυνση: (http://www.apat.gov.it/site/it-IT/Progetti/IFFI_-_Inventario_dei_fenomeni_franosi_in_Italia/)
Στην περιοχή Emilia – Romagna, Οι χάρτες καταγραφής ασταθειών, οι οποίοι καταρτίστηκαν βάσει παραδοσιακών γεωλογικών χαρτών, έχουν μεγάλη σημασία για την χωροταξία. Έτσι, απαγορεύεται η οικοδόμηση «περιοχών που επηρεάζονται από ενεργές κατολισθήσεις» (κατολισθήσεις που σήμερα είναι ενεργές ή που επανενεργοποιήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια) ενώ επιτρέπεται η οικοδόμηση «περιοχών που επηρεάζονται από λανθάνουσες κατολισθήσεις» (κατολισθήσεις που δεν έχουν δώσει σημεία δραστηριότητας τα τελευταία 30 χρόνια και οι οποίες μπορούν να επανενεργοποιηθούν από την αρχική τους αιτία) ή σε «Πιθανώς ασταθείς περιοχές» (τεταρτογενείς αποθέσεις που επηρεάζονται από εμφανείς επιφανειακές μορφογενετικές διεργασίες) μόνο εάν έχουν ληφθεί μέτρα πρόληψης και ελαχιστοποίησης του κινδύνου.
Οι γεωμορφολογικοί χάρτες είναι ένα άλλο προϊόν της άμεσης χαρτογράφησης. Οι χάρτες αυτοί είναι μεγαλύτερης κλίμακας (λιγότερο από 1:25.000) σε σχέση με τους πιο πάνω χάρτες και αποτελούν μία πολύ χρήσιμη βάση για την μελέτη της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων, αφού περιέχουν λεπτομέρειες για την γενική μορφολογία των ολισθήσεων και των σχετικών διεργασιών, και καθορίζουν τον τύπο της αστοχίας και τον βαθμό δραστηριότητας, καθώς και τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τις κατολισθήσεις.
Η γεωμορφολογική χαρτογράφηση μπορεί να εφαρμοστεί με ευκολία στην μελέτη της μετακίνησης μαζών. Υπάρχουν πολλά σημαντικά παραδείγματα γεωμορφολογικών χαρτών κατολισθήσεων, όπως αυτός του Brundsen et al. (1975), ο οποίος καταρτίστηκε με σκοπό τον προσδιορισμό της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων σε μία περιοχή του Νεπάλ όπου είχε προταθεί η κατασκευή ενός δρόμου και μίας γέφυρας, ή του Panizza (1990) ο οποίος καταγράφει λεπτομερώς τις κατολισθήσεις που περιβάλλουν την πόλη του Cortina d’Ampezzo (Italian Dolomites). Μία ενδιαφέρουσα προσπάθεια να συμπεριληφθεί η χρονική εικόνα των κατολισθήσεων στην χαρτογράφησή τους, έγινε από τον Flageollet (1994) στην πιο πάνω περιοχή. Οι χρονικές πληροφορίες που περιέχονται στον ηλεκτρονικό χάρτη κατολισθήσεων της περιοχής Cortina d’Ampezzo, αφορούν σε περιόδους δραστηριότητας κατά την εποχή του Ολόκαινου και στην συχνότητα και επιπτώσεις (αρχική αστοχία ή αστοχία επανακίνησης) των μετακινήσεων. Ο χάρτης Panizza (1990) ενημερώθηκε από τον Pasuto et al. (2005).
Πολλές φορές οι γεωμορφολογικοί χάρτες είναι πολύπλοκοι για τους μη ειδικούς. Αυτός είναι και ο λόγος γιατί οι πολεοδόμοι και οι μηχανικοί διαθέτουν συχνά παράγωγους χάρτες οι οποίοι είναι πιο απλοί από πλευράς γραφικών και λαμβάνουν υπόψη μόνο τις διεργασίες και τα εδάφη που σχετίζονται με ολισθητική αστάθεια. Το προϊόν μπορεί να είναι ένας χάρτης επικινδυνότητας κατολισθήσεων με γεωμορφολογική βάση. Στην βιβλιογραφία θα βρούμε πολλά παραδείγματα ανάλογα με την μεθοδολογία που ακολουθείται. Το πρώτο παράδειγμα αναφέρεται στον γαλλικό χάρτη επικινδυνότητας ZERMOS (Zones Exposées aux Risques de Mouvement du Sol et du Sous-sol), ο οποίος παράχθηκε για πολλές περιοχές σε κλίμακα 1:25.000. Η επικινδυνότητα (τρέχουσα και πιθανή) αξιολογείται και βαθμολογείται λαμβάνοντας υπόψη την κατανομή των κατολισθήσεων, τα σημεία αστάθειας, καθώς και γεωλογικούς, γεωμορφολογικούς και υδρολογικούς παράγοντες. Ένα άλλο σημαντικό παράδειγμα δίνεται από τον Kienholz (1978) ο οποίες διεξήγαγε μία μελέτη στο Grindenwald, μία περιοχή των ελβετικών Άλπεων που επηρεάζεται από μετακινήσεις μάζας και χιονοστιβάδες. Στην αρχή καταρτίστηκε ένας γεωμορφολογικός χάρτης και από αυτόν προέκυψε ένας χάρτης φυσικής επικινδυνότητας. Ο βαθμός της επικινδυνότητας αξιολογήθηκε από ένα μεγάλο αριθμό γεωμορφολογικών μονάδων χρησιμοποιώντας καταλόγους σημείων ελέγχου. Όταν οι συνήθεις παράγοντες των κατολισθήσεων μπορούν να προσδιοριστούν, μετρηθούν και χαρτογραφηθούν και μπορεί να γίνει ανάλυση των κατανομών των διαφόρων παραγόντων που ελέγχουν την κατολίσθηση, τότε μπορεί να γίνει η έμμεση χαρτογράφηση.
Μία πρωτότυπη μέθοδος κατάρτισης χαρτών επικινδυνότητας προσδιορίστηκε και δοκιμάστηκε σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας και υιοθετήθηκε από το National Geological Survey ως η επίσημη διαδικασία κατάρτισης χαρτών γεωλογικής επικινδυνότητας (Amanti et al., 1992). Η μέθοδος αυτή αφορά και την άμεση και την έμμεση διαδικασία χαρτογράφησης. Η μέθοδος αυτή έγκειται, αφενός, στην ανάλυση των αιτιών αστάθειας (που αποδίδονται τόσο στις διαδικασίες του πρανούς όσο και στις ποτάμιες διαδικασίες) που υποδεικνύονται σε μία σειρά θεματικών χαρτών (γεωλογικοί, υδρογεωλογικοί, βλάστησης κ.λπ.) και αντισταθμίζονται με συγκεκριμένες διαδικασίες, με σκοπό την δημιουργία ενός παράγωγου χάρτη (χάρτης ενσωματωμένης ανάλυσης) ο οποίος υποδεικνύει την κατανομή πιθανών ασταθών περιοχών. Αφετέρου, με την βοήθεια γεωμορφολογικών ερευνών, η ανάλυση των επιπτώσεων της αστάθειας διεξάγεται με σκοπό τον προσδιορισμό του εδάφους και των διαδικασιών, τόσο των ενεργών όσο και των ανενεργών, με αναφορά στην γεωμορφολογική αστάθεια. Τα χαρτογραφικά έγγραφα που παράγονται κατά το στάδιο αυτό είναι ένας γεωμορφολογικός χάρτης και ένας δεύτερος παράγωγος χάρτης (χάρτης γεωμορφολογικής δυναμικής) όπου εμφανίζονται οι περιοχές που είναι σήμερα ασταθείς. Η σύγκριση και η κριτική συζήτηση των δύο αυτών παράγωγων χαρτών οδηγεί στην παραγωγή του “χάρτη γεωμορφολογικής επικινδυνότητας”, ένα περιεκτικό έγγραφο που περιέχει της τρέχουσες και πιθανές ασταθείς περιοχές που ταξινομούνται ανάλογα με τα αίτια της αστάθειας. Μία εν μέρει παρόμοια προσέγγιση χρησιμοποιήθηκε για έρευνα της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων στην Τοσκάνη της Ιταλίας, και οδήγησε στην κατάρτιση διαφόρων χαρτών κατολισθήσεων, με γεωλογικές πληροφορίες που επιτρέπουν την αξιολόγηση, έστω και ποιοτική, του λόγου μεταξύ του βαθμού ευστάθειας που αποδίδεται σε μία περιοχή και των δομικών χαρακτηριστικών της. Στους χάρτες αυτούς ξεχωρίζουμε τις ακόλουθες κατηγορίες: περιοχές υψηλής επικινδυνότητας, συμπεριλαμβανομένων ενεργών και λανθανουσών κατολισθήσεων, περιοχές που χαρακτηρίζονται από μεγάλη πιθανότητα αστάθειας λόγω μορφολογικών παραγόντων, περιοχές εκτεθειμένες σε κατολισθήσεις λόγω λιθολογικών παραγόντων, περιοχές μέτριας ευστάθειας και τέλος ευσταθείς περιοχές (Nardi et al., 1985).
Ο Jones (1992) αναφέρει μία άλλη προσέγγιση, την Χαρτογράφηση συστημάτων Γαιών (Land Systems Mapping), η οποία ταξινομείται στις τεχνικές έμμεσης χαρτογράφησης και βασίζεται στην υποδιαίρεση του εδάφους σε οριοθετημένες περιοχές (land systems, land units, land elements, χρησιμοποιώντας μεγάλης και μικρής κλίμακας υποδιαιρέσεις), οι οποίες να περιλαμβάνουν προβλέψιμους συνδυασμούς εδαφών, βλάστησης και επιφανειακών διεργασιών. Η προσέγγιση αυτή, η οποία δημιουργήθηκε με σκοπό την παραγωγή βασικών χαρτών για την διαχείριση αγροτικών περιοχών, είναι εξαιρετικά χρήσιμη στην αξιολόγηση της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων, αφού επιτρέπει την γρήγορη ταξινόμηση μεγάλων εκτάσεων γης παρέχοντας μία χρήσιμη περιφερειακή εικόνα συλλογής και αποθήκευσης δεδομένων. Την τελευταία δεκαετία, πολλές άλλες μέθοδοι έχουν προταθεί για την αξιολόγηση της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων σε ολόκληρο τον κόσμο (π.χ. Heinmann et al. 1998, Raetzo et al., 2002; Santacana et al., 2003; Zezerè et al. 2004; Guzzetti et al.. 2005) διότι ο ποσοτικός προσδιορισμός του κινδύνου είναι πολύ σημαντικός σε πολλούς τομείς. Ωστόσο, το πρόβλημα του ποσοτικού προσδιορισμού της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων και του κινδύνου είναι ακόμα δύσκολο (Cascini et al. 2005, van Westen et al., 2005).
Στην Ιταλία, η ζωνοποίηση περιοχών που υπόκεινται σε υδρογεωλογικούς κινδύνους ρυθμίστηκε το 1998 με συγκεκριμένη νομοθεσία και διάταγμα το οποίο ψηφίστηκε μετά την καταστροφή του “Sarno” από λασποροή (βλέπε 13.2. Περίπτωση μελέτης Sarno). Ωστόσο, τα νομικά αυτά έγγραφα περιέχουν μόνο κάποιες γενικές κατευθυντήριες γραμμές για μία κοινή μεθοδολογία που πρέπει να υιοθετηθεί για την αξιολόγηση των υδρογεωλογικών κινδύνων σε ολόκληρη την ιταλική επικράτεια, αφήνοντας τις τοπικές αρχές ελεύθερες να προσδιορίσουν τις δικές τους κατευθυντήριες γραμμές και να εμπλέξουν ερευνητικά κέντρα και ιδιώτες εμπειρογνώμονες. Αυτό οδήγησε στην διαφοροποίηση των διαδικασιών μεταξύ των τοπικών αρχών και στην πράξη το μόνο πρότυπο που υιοθετήθηκε σε εθνικό επίπεδο αφορά τα στάδια εργασίας που πρέπει να υιοθετηθούν, τον στόχο της διερεύνησης (που είναι η ταξινόμηση του κινδύνου σε 4 κατηγορίες) και τα μέτρα που πρέπει να υιοθετηθούν σε ζώνες υψηλού κινδύνου, αναφορικά με τον περιορισμό της χρήσης της γης και την πολιτική διαχείρισής της.
Πιο συγκεκριμένα, η ζωνοποίηση του κινδύνου διαβαθμίστηκε σε 4 κατηγορίες τις οποίες η Κεντρική Κυβέρνηση προσδιορίζει ως ακολούθως:
i) Πολύ υψηλός (R4): αναμένεται απώλεια ζωών και καταστροφή κτηρίων, υποδομών και περιβάλλοντος καθώς και διακοπή των οικονομικών δραστηριοτήτων
ii) Υψηλός (R3): πιθανώς να υπάρξουν θύματα, ζημιές σε κτήρια και υποδομές, καθώς και μερική διακοπή των οικονομικών δραστηριοτήτων
iii) Μέτριος (R2): περιορισμένες ζημιές σε κτήρια, υποδομές και το περιβάλλον
iv) Χαμηλός (R1): κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική καταστροφή οριακής σημασίας
Τα αποτελέσματα από την περιοχή του Liri – Garigliano και της λεκάνης απορροής του ποταμού Volturno (περιοχή έκτασης περίπου 12.000 km2 στην κεντρική – νότια Ιταλία) συνοψίζονται στο Cascini, 2005. Εντός της περιοχής προς μελέτη, χαρτογραφήθηκαν περιοχές που επηρεάστηκαν από λανθάνουσες, ενεργές ή πιθανές κατολισθήσεις και ταξινομήθηκαν σύμφωνα με την κατηγορία κινδύνου και των εισηγήσεων των Cruden and Varnes (1996). Οι περιοχές αυτές θεωρήθηκαν ότι έχρηζαν διαφορετικής προσοχής.
Για την ζωνοποίηση των περιοχών κινδύνου, καταρτίστηκαν προκαταρκτικοί γεωλογικοί και γεωμορφολογικοί χάρτες καθώς και χάρτες με τα υλικά κάλυψης του εδάφους. Στη συνέχεια, με την χρήση των χαρτών αυτών και την ερμηνεία αεροφωτογραφιών και διαθέσιμων πληροφοριών, χαρτογραφήθηκαν 30.000 κατολισθήσεις μαζί με τις περιβάλλουσες περιοχές τους, και ζώνες με τις περιοχές που πιθανόν να επηρεαστούν από γρήγορες ολισθήσεις, χρησιμοποιώντας την ταξινόμηση του Varnes (1978), σημεία παραμορφώσεων, την κατάσταση της δραστηριότητας καθώς και άλλα κριτήρια που περιγράφονται από τον Cascini (2005)(Σχ.8).
Ξεκινώντας από τα δεδομένα αυτά, καταρτίστηκαν χάρτες κινδύνου, χρησιμοποιώντας προβλέψεις ταχυτήτων, καθώς και χάρτες περιοχών πηγής και διάδοσης που ενδεχομένως να επηρεαστούν από πρωτογενείς μετακινήσεις (Σχ. 9).
Δημιουργήθηκαν απλοποιημένοι χάρτες επικινδυνότητας, καθώς και απλοποιημένοι χάρτες τρωτότητας για όλες τις πόλεις, (450). Αναφορικά με την φόρμουλα του Varnes, οι κατηγορίες των κινδύνων (Σχ. 10) προσδιορίστηκαν με τον συνδυασμό χαρτών επικινδυνότητας και τρωτότητας. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο χάρτης του Σχ. 11.
Αναφορές
Alger, C.S. and Brabb, E.E., 1985. Bibliography of United States landslide maps and reports. US Geological Survey Open-File Report, 85-585, 119 pp.
Amanti, M., Carrara, A., Castaldo, G., Colosimo, P., Gisotti, G., Govi, M., Marchionna, G., Nardi, R., Panizza, M., Pecci, M. and Vianello, G., 1992. Linee guida per la realizzazione di una cartografia della pericolosità geologica connessa ai fenomeni di instabilità dei versanti alla scala 1:50.000 (versione preliminare). Servizio Geologico Nazionale, Roma, 53 pp.
APAT (2007) – Rapporto sulle frane in Italia. Il Progetto IFFI – Metodologia, risultati e rapporti regionali. Rapporti 78/2007, 680 pp.
Brunsden, D., Doornkamp, J.C., Fookes, P.G., Jones, D.K.C. and Kelly, J.M.H., 1975. Large scale geomorphological mapping and highway engineering design. Quart. J. Engng. Geol., 8: 227-253.
Cascini L,, 2005. Risk assessment of fast landslides – From theory to practice. General Report. Proc. of the Int. on “Fast Slope Movements – Prediction and Prevention for Risk Mitigation”, Napoli, Vol. 2. Patron Editore.
Cascini L,. Bonnard C., Corominas J., Jibson R. and Montero-Olarte J. 2005. Landslide hazard and Risk zoning for urban planning and development. Proc. of the Int. Conf. on Landslide Risk Management, Vancouver 31 may-3 june 2005, pp. 199-235, Ed. Balkema,
Cruden, D.M. and Varnes, D.J., 1996. Landslides Types and Processes. In: A.K. Turner and R.L. Schuster (Editors), Landslides: Investigation and Mitigation. Transportation Research Board, National Academy of Sciences, Washington D.C., Special Report 247, pp. 36-75.
Flageollet, J.-C., 1994. The time dimension in the mapping of earth movements. In: R. Casale, R. Fantechi and J.-C. Flageollet (Editors), Temporal occurrence and forecasting of landslides in the European Community. Final Report, European Commission, Bruxelles, 1, 7-20.
Galli M., Ardizzoni F., Cardinali M, Guzzetti F. and Reichenbach P. (2008) – Comparing landslide inventory maps. Geomorphology 94, 268-289.
Guzzetti, F. and Cardinali, M., 1989. Carta Inventario dei Fenomeni Franosi della Regione dell’Umbria ed aree limitrofe. G.N.D.C.I. Pub. n. 204. Map at 1:100,000 scale.
Guzzetti, F., Reichenbach, P., Cardinali, M., Galli M. and Ardizzone F., 2005. Probabilistic landslide hazard assessment at the basin scale. Geomorphology 72, 272-299.
Hansen, A., 1984. Landslide Hazard Analysis. In: D. Brunsden and D.B. Prior (Editors), Slope Instability. Wiley & Sons, New York, pp. 523-602.
Heinimann H.R., Holtenstein K., Kienholz H., Krummenhacher B. & Mani P., 1998. Methoden zur Analyse und Bewertung von Naturgefahren. Umwelt-Materialien Nr. 85, Naturgefahren, BUWAL, Bern, 248 pp.
Jones, D.K.C., 1992. Landslide hazard assessment in the context of development. In: G.J.H. McCall, D.J.C. Laming and S.C. Scott (Editors), Geohazards. Chapman & Hall, London, pp. 117-141.
Kienholz, H., 1978. Maps of geomorphology and natural hazards of Grindenwald, Switzerland, scale 1:10,000. Arctic and Alpine Res., 10: 169-184.
Nardi, R., Pochini, A., Puccinelli, A., D’Amato Avanzi, G. and Trivellini, M., 1985. Valutazione del rischio da frana in Garfagnana e nella Media Valle del Serchio (Lucca). 1) Carta geologica e della franosità degli elementi “Gragnana”, “Piazza del Serchio”, “Casciana” e “Caserana” (scala 1:10.000). Boll. Soc. Geol. It., 104: 585-599.
Nardi R., Pochini A. & Allagosta M. (1990), La frana di Camporaghena (Lunigiana). Struttura del sistema di monitoraggio e risultati preliminari. Proceedings of the GNDT Meeting “Zonazione e riclassificazione sismica”, Pisa, 443-460.
Panizza, M., 1990. The landslides in Cortina d’Ampezzo (Dolomites, Italy). Proc. ALPS 90 – 6th ICFL, Switzerland-Austria-Italy, Aug. 31st-Sept. 12th, Università degli Studi di Milano, pp. 55-63.
Pasuto A., Soldati M. & Siorpaes C. (2005) – Carta Geomorfologica dell’area circostante Cortina d’Ampezzo (Dolomiti, Italia). Carta a scala 1:20.000, S.E.L.C.A., Firenze
Provincia Di Modena (2006), Piano Territoriale di Coordinamento Provinciale, Variante di adeguamento in materia di dissesto idrogeologico ai Piani di Bacino dei fiumi Po e Reno (adottato con deliberazione del Consiglio Provinciale n°16 del 22/02/2006). Area programmazione e Pianificazione Territoriale, Area Ambiente e Sviluppo Sostenibile.
Raetzo H., Lateltin O. & Tripet J.P., 2002. Hazard assessment in Switzerland – Codes of Practice for mass movements. Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 61, 263-268..
Rybár, J., 1973. Representation of landslides in engineering geological maps. Landslide, 1: 15-21.
Santacana N., De Paz A., Baeza B., Corominas J., Marturi J. 2003. A GIS-based multivariate statistical analysis for shallow landslide susceptibility mapping in La Pobla de Lillet area (Eastern Pyrenees, Spain). Natural Hazards 30 (3): 281-295.
Van Westen, C.J., van Asch T.W.J. and Soeters R., 2005. Landslide hazard and risk zonation – why is it still so difficult?. Bull. Eng. Geol. Env.
Varnes, D.J., 1978. Slope movements: types and processes. In: R.L. Schuster and R.J. Krizek (Editors), Landslides: Analysis and Control. Transportation Research Board, National Academy of Sciences, Washington D.C., Special Report, 176, pp. 11-33.
Zezerè J.L., Rodrigues M.L. Reis E., Garcia R., Oliveira S., Vieira G., Ferreira A.B. 2004. Spatial and temporal data management for the probabilistic landslide hazard assessment considering landslide typology. In. Lacerda W. et al (ed.) – Landslides. Evaluation & stabilization. Vol.1. pp 117-125.